Các dự án BT rất dễ bị bóp méo, biến tướng vì 1 số khoản sinh lời vô cộng lớn từ 1 số mảnh đất đắc địa…
Đó là nhận định của nhiều đại biểu trong hội thảo khoa học “Cơ chế đầu tư BT – Những vấn đề đặt ra và biện pháp đã đi vào hoạt động” do Kiểm toán Nhà nước (KTNN) tổ chức vào sáng 19-10.
Theo đó, có hợp đồng BT (thi công-chuyển giao), nhà đầu tư thi công công trình kết cấu hạ tầng xong sẽ được cơ quan nhà nước chi trả bằng quỹ đất để thực hiện dự án khác. Thế nhưng khu đất dùng để thảo luận trùng hợp là thường được chỉ định ở địa điểm đẹp và thậm chí còn giao cho nhà đầu tư trước khi công trình đã đi vào hoạt động.
Quá trình ấy, theo lời của Tổng KTNN Hồ Đức Phớc, đang khiến Nhà nước “thiệt đơn thiệt kép” và dễ khiến xuất hiện lợi ích nhóm.
Rất dễ bị bóp méo vì lợi ích nhóm
Mở đầu hội thảo, Tổng KTNN Hồ Đức Phớc cho rằng cộng có BOT, 1 số hợp đồng thi công theo hình thức BT đóng vai trò quan trọng trong phát triển cơ sở hạ tầng, là công cụ hữu hiệu để huy động nguồn vốn từ 1 số nhà đầu tư trong, ngoài nước.
So có BOT, BT hiện ít vấp phải phản ứng dư luận hơn do người dân không phải trực tiếp bỏ tiền túi chi trả. Thay vì trả tiền từ túi người dân, BT là 1 số dự án đầu tư công được chi trả bằng quyền sử dụng đất.
Tuy nhiên, theo ông Hồ Đức Phớc, điểm cốt yếu là giá 1 số khu đất dùng để chi trả được định giá thấp hơn phân khúc trong khi đó đều là quỹ đất “vàng”. “BT cũng rất dễ bị bóp méo, biến tướng do thiếu công khai, minh bạch vì lợi ích nhóm, 1 số khoản sinh lời vô cộng lớn từ thời cơ có 1 số mảnh đất đắc địa hoặc 1 số qui mô rộng lớn của địa phương” – ông nhận định.
 Đường Lê Văn Lương kéo dài là 1 trong 1 số dự án BT ở Hà Nội. Ảnh: TUYẾN PHAN |
Đồng quan điểm, ông Phạm Quang Tú, chuyên gia Oxfam, cho rằng cơ chế “đổi đất lấy hạ tầng” giai đoạn này còn mù mờ. Cụ thể, giá trị con các con phố được thi công do ai phân tích chất lượng, ai định giá, quyết toán, kiểm toán hay chỉ lấy theo giá trị khái toán trong dự án đầu tư.
Tương tự, đất đai hai bên các con phố đem đổi lấy con các con phố được tính theo giá đất nông nghiệp hay đất ở, ở thời điểm đã có con các con phố hay chưa. “Tất cả phần giá trị thảo luận được quy định thiếu minh bạch và Nghị định 15/2015 lại trao toàn quyền cho Bộ Tài chính chọn lọc. Điều này chứa đựng nguy cơ tham nhũng rất cao” – ông Tú nói.
Hầu hết dự án đều chỉ định thầu
Báo cáo ở hội thảo, bà Trương Hải Yến, Phó Vụ trưởng Vụ Tổng hợp KTNN, cho biết qua kiểm toán 21 dự án đầu tư thi công theo hình thức BT cho thấy có nhiều bất cập, hạn chế. Theo đó, đa số 1 số dự án BT đều chọn lọc nhà đầu tư theo hình thức chỉ định thầu, điều này làm giảm sự tranh giành, tiềm ẩn rủi ro. Việc giao đất đã giải phóng mặt bằng không thông qua hình thức đấu giá là chưa thích hợp quy định của Luật Đất đai 2013, là kẽ hở xin-cho tạo ra thất thoát.
Cùng có đó, quy định về thời điểm giao đất chi trả dự án BT và thời điểm giao dự án còn bất cập, không rõ ràng dẫn đến chi trả dự án bằng quỹ đất không chắc chắn tiêu chuẩn ngang giá…
Bà Yến cũng nêu quan điểm rằng việc thực hiện dự án BT không thực sự giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước. Theo bà Yến, quy định có nhắc tới việc vốn chủ có của nhà đầu tư không được thấp hơn 10% hoặc 15% tổng vốn đầu tư. Tuy nhiên, hiện chưa có quy định về thời điểm nhà đầu tư phải góp đủ số vốn chủ có dẫn đến 1 số đơn vị này không bị ép buộc phải góp đủ vốn theo tỉ lệ tối thiểu ở mọi thời điểm.
“Điều này khiến nhiều dự án chủ yếu được thực hiện bằng vốn vay ngân hàng, làm tăng giá trị dự án BT, tiềm ẩn nhiều rủi ro trong quá trình thực hiện dự án. Thực chất gần như tất cả dự án (khoảng 85%) là vốn của Nhà nước hoặc là vốn Nhà nước đi vay có mức lãi suất cao hơn lãi suất Nhà nước huy động để đầu tư thực hiện dự án” – bà Yến nói.
Không được để chủ đầu tư chủ động làm
Góp ý về biện pháp, ông Phạm Quang Tú cho rằng cần giới hạn phạm vi ứng dụng đầu tư theo hình thức BT. Cụ thể, chỉ ứng dụng ở 1 số địa phương kém phát triển, nguồn thu ngân sách yếu, hạ tầng chưa đủ để lôi kéo đầu tư. Tại 1 số địa phương có hạ tầng phát triển tốt thì không dùng BT mà phải thực hiện cơ chế Nhà nước đấu giá đất để lấy tiền phát triển hạ tầng, khuyến khích đầu tư công tư đối tác theo 1 số hình thức khác.
Nếu đã triển khai dự án BT, không cho phép giao đất để trả cho nhà đầu tư hạ tầng trước khi nghiệm thu, đã đi vào hoạt động phân tích chất lượng, định giá giá trị công trình, đồng thời phải công khai, minh bạch tất cả tài liệu về dự án, tạo cơ chế để người dân địa phương tham dự giám sát…
PGS-TS Đặng Văn Thanh, Chủ tịch Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam, cho rằng cần 1 sốh tân tất cả quy trình thủ tục theo hướng Nhà nước đặt hàng và chủ động từ khâu kiến trúc, lập dự toán tới tổ chức đấu giá, đấu thầu. Ông nhấn mạnh quan điểm “không được để chủ đầu tư chủ động làm”.
Một biện pháp quan trọng khác được nhiều đại biểu đưa ra đó là tăng cường sự kiểm soát của cơ quan tính năng, trong đó có KTNN. Các dự án BT là đối tượng kiểm toán của KTNN, bởi thế KTNN phải tổ chức kiểm toán để có 1 số phân tích, kiến nghị nhằm chắc chắn sự công khai, minh bạch, hiệu quả trong đầu tư và quản lý.
Thất thoát kép từ dự án BT
BT là 1 chuyển nhượng đầu tư-thương mại điển hình phi thị thường và lợi ích nhóm. Như 1 hệ lụy tất yếu, thất thoát trong dự án BT sẽ là thất thoát kép.
Thất thoát thứ nhất, cơ sở hạ tầng mà dự án BT đưa ra chào do không có tranh giành nên không phản ánh theo giá phân khúc. Lợi ích của nhà đầu tư ở chỗ 1 số dự án BT đến nay đều được chỉ định thầu, việc xác định tổng mức đầu tư, quyết toán, thực hiện “hàng đổi hàng” đều do cơ quan quản lý và công ty tự thương thảo có nhau, người dân không tham dự trực tiếp nên không biết, không phản ứng hay ủng hộ.
Thất thoát thứ hai là từ đất đai. Nhiều ý kiến cho rằng ở thời điểm ký hợp đồng BT, đa số quỹ đất chi trả chưa có chọn lọc giao đất, cho thuê đất nên việc xác định giá trị không có căn cứ pháp lý.
PGS-TS NGUYỄN ĐÌNH HÒA, Phó Giám đốc Trường Đào tạo và Bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm toán
Tìm hiểu thêm tài liệu về dự án masteri an phú Xem Thêm
