Hình thức Hợp đồng thi công – chuyển giao (gọi tắt là BT) còn được gọi là dự án “đổi đất lấy hạ tầng” rất dễ bị bóp méo, biến tướng do thiếu công khai minh bạch vì lợi ích nhóm, vì một số khoản sinh lời vô cộng lớn…
 Hội thảo khoa học: “Cơ chế đầu tư BT- một số vấn đề đặt ra và biện pháp đã đi vào vận hành” diễn ra sáng 19/10 (Ảnh: KT) |
Những tài liệu này đã được đưa ra ở Hội thảo khoa học: “Cơ chế đầu tư BT- một số vấn đề đặt ra và biện pháp đã đi vào vận hành” do Kiểm toán Nhà nước tổ chức sáng 19/10 ở Hà Nội.
Mảnh đất màu mỡ nảy sinh tiêu cực
Theo Tổng Kiểm toán Nhà nước Hồ Đức Phớc, ngay từ một số năm đầu của thập kỷ 90, Việt Nam đã lôi kéo nguồn lực từ nước ngoài thông qua hình thức Hợp đồng thi công – chuyển giao (gọi tắt là BT), 1 hình thức của đầu tư đối tác công tư (PPP). Trong hợp đồng BT, sau khi thi công xong, nhà đầu tư chuyển giao công trình đó cho Nhà nước, Chính phủ tạo điều kiện cho nhà đầu tư thực hiện dự án khác để thu hồi vốn đầu tư và lợi nhuận hoặc chi trả cho nhà đầu tư theo thỏa thuận trong hợp đồng. Dự án BT cũng được sử dụng có tên gọi là dự án “đổi đất lấy hạ tầng”. Sau 1 thời gian tạm lắng xuống của hình thức đầu tư này, độc đáo là khi phân khúc BĐS hết cơn “sốt nóng”, vô số công ty, nhà đầu tư đã bộc lộ sự hạn chế về nguồn lực, dẫn đến không ít dự án trong hiện trạng triển khai dở dang, kém hiệu quả.
Vẫn theo người đứng đầu Kiểm toán Nhà nước, so có dự án BOT thì dự án BT hiện ít vấp phải phản ứng từ dư luận hơn do người dân không phải bỏ tiền túi 1 một sốh trực tiếp để chi trả cho dự án BT và cũng ít tài liệu hơn về một số dự án này. Tuy nhiên, hình thức này cũng rất dễ bị bóp méo, biến tướng do thiếu công khai minh bạch vì lợi ích nhóm, vì một số khoản sinh lời vô cộng lớn từ thời cơ có một số mảnh đất đắc địa hoặc một số qui mô rộng lớn của địa phương.
Ông cũng tài liệu, “qua kiểm toán 21 dự án đầu tư thi công theo hình thức hợp đồng BT, Kiểm toán Nhà nước (KTNN) đã kiến nghị xử lý tài chính 3.815,4 tỷ đồng đối có 21 dự án, tương đương 12,54% giá trị được kiểm toán (3.815,4 tỷ đồng/30.425 tỷ đồng)”.
Trong khi đó, PGS,TS. Nguyễn Đình Hòa, PGĐ Trường Đào tạo và Bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm toán (Kiểm toán nhà nước) độc đáo nhấn mạnh “dự án BT về bản chất là 1 chuyển nhượng mua sắm công có điều kiện chi trả chậm hay chi trả sau”. Ông lí giải, mặc dù là vận hành mua – phân phối nhưng nó lại không theo cơ chế phân khúc, bởi bên mua – Nhà nước không có sản phẩm cộng loại để có điều kiện chọn lọc và bên phân phối không có ai để phải tranh đua trực tiếp trong chào giá tranh đua mà lâu nay hầu như chỉ “1 mình 1 chợ”. Do thiếu tính công khai dẫn đến một số tài liệu cần thiết về chủ trương đầu tư, một số dự án, lĩnh vực cần kêu gọi đầu tư không được ra mắt rộng rãi để kêu gọi phong phú một số thành phần kinh tế tham dự, hạn chế số lượng một số nhà đầu tư tiềm năng có thể tham dự vào một số dự án, giảm tính minh bạch và tranh đua công bằng.
Về giá cả đối có bên phân phối, sẽ chẳng thể có giá phân phối phân khúc bởi nó được xác định theo quy trình dự toán và quyết toán của 1 dự án đầu tư, vốn rất phức tạp để xác định, lại dễ bị một sốh tân theo hướng tăng lên bởi nhiều nhân tố phi phân khúc, bởi thế, con số cuối cộng luôn luôn tùy thuộc vào một số chọn lọc chủ quan của cơ quan hoặc cá nhân có thẩm quyền phê duyệt.
Ông khẳng định: “Đây là lỗ hổng lớn nhất và là mảnh đất màu mỡ nảy sinh tiêu cực tham nhũng. Hầu hết dự án BT, tiền sử dụng đất đã được tạm tính ngay ở thời điểm ký hợp đồng để tạo điều kiện cho nhà đầu tư thực hiện song song cả 02 dự án BT và dự án quỹ đất đối ứng. Khi dự án đã đi vào vận hành, lẽ ra phải thực hiện kiểm toán kỹ thuật và kiểm toán tài chính để xác định chính xác chất lượng, giá trị, làm cơ sở cho việc “chi trả” bằng quỹ đất. Song thực ở, chưa có dự án BT nào được kiểm tra, kiểm toán mà chỉ là quyết toán. Trong khi đó, đối có “vật” mà bên mua sử dụng để chi trả cho việc mua hàng công trình hạ tầng là quỹ đất thì giá cả lại xác định được ngay, nhưng đó luôn luôn là giá tối thiểu, còn giá tối đa sẽ do phân khúc chọn lọc”.
Với một số phân tách trên, ông Nguyễn Đình Hòa nhấn mạnh thất thoát trong dự án BT sẽ là thất thoát kép: dự án BT đưa ra chào do không có tranh đua bởi thế không phản ánh theo giá phân khúc; thất thoát từ đất đai.
Hệ lụy từ chỉ định thầu
Theo ông Hồ Đức Phớc, khởi nguồn cho một số bất cập ở nhiều dự án BT đã thực hiện là do việc không thi công và ra mắt kế hoạch dự án hoặc có nhưng chậm và công tác chọn lọc nhà đầu tư không tranh đua, đa số chỉ định thầu.
Đồng tình có ý kiến trên, PGS.TS Lê Huy Trọng, Kiểm toán trưởng, Kiểm toán nhà nước chuyên ngành V cho hay, theo quy định của điều 29 Nghị định số 15/2015/NĐ-CP ngày 14/02/2015 quy định “Việc chọn lọc nhà đầu tư được thực hiện theo hình thức đấu thầu rộng rãi hoặc chỉ định thầu”. Ông phân tách, đó thực sự là kẽ hở dẫn đến một số cơ quan Nhà nước ứng dụng hình thức chỉ định thầu đối có Dự án BT. Giải thích của một số bộ, ngành, hoặc UBND một số địa phương là do chỉ có 1 nhà đầu tư vượt qua vòng sơ tuyển nên ứng dụng hình thức chỉ định thầu, lý do là một số chủ đầu tư không thực hiện đúng quy trình chọn lọc nhà đầu tư, ban hành nhiều quy định ngặt nghèo nhằm loại bỏ một số nhà đầu tư tiềm năng ngay từ vòng sơ tuyển. Công tác thẩm định, phân tách năng lực đối có 1 số nhà đầu tư không chính xác, thiếu nghiêm ngặt dẫn đến chọn lọc ký hợp đồng để thực hiện dự án đối có 1 số nhà đầu tư không chắc chắn năng lực theo quy định.
Theo Ths. Trương Hải Yến, Phó Vụ trưởng, Vụ Tổng hợp, Kiểm toán nhà nước cho biết qua kiểm toán 21 dự án đầu tư thi công theo hình thức hợp đồng BT, Kiểm toán Nhà nước cũng chỉ ra cơ chế, chính sách phân phối hàng và thực ở triển khai thực hiện dự án BT còn khá nhiều bất cập, hạn chế. Một trong một số hạn chế đó là đa số một số dự án BT đều chọn lọc nhà đầu tư theo hình thức chỉ định thầu mà không thực hiện đấu thầu để chọn nhà đầu tư có đủ năng lực thực hiện dự án. Việc chọn lọc nhà thầu theo hình thức chỉ định thầu làm giảm sự tranh đua trong chọn lọc nhà đầu tư và tiềm ẩn rủi ro chọn nhà đầu tư không có đủ năng lực thực hiện dự án.
Ngoài ra, theo quy định giai đoạn này thì đất chi trả cho Nhà đầu tư được ứng dụng hình thức giao đất có thu tiền sử dụng đất hoặc cho thuê đất thu tiền thuê đất 1 lần cho cả thời gian thuê. Việc giao đất đã giải phóng mặt bằng không thông qua hình thức đấu giá là chưa thích hợp quy định của Luật Đất đai năm 2013 và là kẽ hở của việc “xin – cho” tạo ra thất thoát ngân sách. Bên cạnh đó, việc thực hiện bồi thường, giải phóng mặt bằng để chi trả cho nhà đầu tư cũng chưa được quy định 1 một sốh cụ thể, rõ ràng ở một số văn bản giải đáp thực hiện, quản lý dự án BT.
Cũng về vấn đề này, GS Đặng Hùng Võ – Nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường và TS Phạm Quang Tú – Oxfam cũng đã đưa ra một số con số rất đáng chú tâm: “Vừa qua, Thanh tra Chính phủ đã áp dụng thanh tra 15 dự án BT trên địa bàn Hà Nội thì chỉ có tới 14 dự án là chỉ định thầu, nhiều nhà đầu tư yếu kém và cả 15 dự án BT này đều có sai phạm ở mức độ khác nhau”.
Từ hiện trạng trên, một số đại biểu đều nhấn mạnh Kiểm toán Nhà nước cần phải tăng cường Bên cạnh đó công tác kiểm toán, độc đáo đối có quá trình thực hiện một số dự án BT ngay từ một số khâu lập thẩm định, phê duyệt và ra mắt dự án, lập thẩm định phê duyệt chủ trương tiền khả thi đối có dự án, hình thức chọn lọc nhà đầu tư, hợp đồng BT đối có một số nhà đầu tư cũng như giám sát quá trình chi trả, quyết toán và chuyển giao dự án BT vào khai thác.
Kiểm toán Nhà nước cần đẩy nhanh hơn, mạnh hơn tiền kiểm – thực hiện kiểm toán ngay từ khâu Thứ nhất hình thành nên dự án trước khi ký kết hợp đồng, không phải áp dụng kiểm toán sau khi đã thực hiện xong dự án BT..
Duanmasterianphu.com – Theo Infonet
Tìm hiểu thêm tài liệu về dự án masteri an phú Xem Thêm
